Voedselveiligheid is in het geding

Leestijd: ±25 minuten

Voedselveiligheid is een (te) weinig besproken onderwerp: we gaan er allemaal van uit dat ons (supermarkt) voedsel veilig is ls we het kopen, maar dat is bewezen niet zo. Er zijn talloze voorbeelden, die in alle kranten hebben gestaan, waarbij giftige stoffen in ons voedsel zaten. Maar ook: veel te veel zout, suiker of kwalijke E-stoffen. En: geen of te weinig vitaminen, mineralen of enzymen, die je wel verwacht om niet alleen je trek te stillen, maar ook je gezondheid te bevorderen.

Het is dus een lastig begrip: voedselveiligheid is een term die wordt gebruikt om aan te geven in welke mate ons voedsel (on)veilig is voor de menselijke gezondheid. Wat ons betreft gaat het om de hele keten van:  zaaien,  verkrijgen, telen van voedsel, bewerken, toevoegingen, onttrekkingen, verpakken, transporteren, onderweg en thuis bewaren, klaarmaken en consumeren. In veel fasen gaat er wat mis, zoals we hierna zullen zien.  

Historie van voedselveiligheid in de U.S.A.

De eerste Engelse voedselwet - de Assize of Bread - uit 1202 werd afgekondigd door koning John van Engeland. Het werd verboden om brood te vermengen met gemalen erwten of bonen. Amerikaanse kolonisten vaardigden in 1646 een replica van de Assize of Bread-regelgeving uit en namen later in 1785 de 'Massachusetts Act Against Selling Unwholesome Provisions' aan, waarvan wordt aangenomen dat het de eerste Amerikaanse voedselveiligheidswet was. 

President Abraham Lincoln richtte het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) op en benoemde scheikundige Charles M. Wetherill tot hoofd van de afdeling scheikunde, die in 1901 zou uitgroeien tot het Bureau of Chemistry en in 1906 tot de Food and Drug Administration (FDA).

In 1906 werd de Pure Food and Drug Act en de Federal Meal Inspection Act worden aangenomen, over de veiligheid van onze voedselvoorziening. Ze voorkwam de productie, verkoop of het transport van versneden of verkeerd gemerkte voedingsmiddelen, drugs, medicijnen en likeuren. De Federal Meat Inspection Act verbood de verkoop van vervalst of gemanipuleerd vlees en vleesproducten als voedsel en zorgde ervoor dat vlees en vleesproducten onder hygiënische omstandigheden werden geslacht en verwerkt.

In 1949 publiceert de FDA haar eerste richtlijnen voor de industrie: "Procedures for the Appraisal of the Toxicity of Chemicals in Food". 

In 1962 voerde President John F. Kennedy de 'Bill of Rights' voor consumenten, waarin stond dat consumenten recht hebben op veiligheid, informatie, keuze en gehoord worden. 

In 2011 werd de Modernisering van de voedselveiligheid (FSMA) als wet aangenomen en stelt de FDA in staat om zich te richten op preventieve maatregelen voor voedselveiligheid.  

In 2020 werd Blauwdruk voor een nieuw tijdperk van slimmere voedselveiligheid uitgebracht, waarin verschillende gebieden worden behandeld, waaronder traceerbaarheid, digitale technologieën en veranderende bedrijfsmodellen voor voedingsmiddelen.

Bron: IFT.org

Voedselveiligheid in de praktijk

Een heel groot probleem als voorbeeld

Plastic flessen en ander zacht verpakkingsmateriaal, maar ook de binnenkant van blikjes, bevatten bisfenol-A (BPA, C₁₅H₁₆O₂). Het verstoort je hormoonhuishouding en kan vele ziekten veroorzaken. Het is giftig voor de menselijke voortplanting. Het is nog steeds niet verboden! Het resultaat is dat in de westerse wereld bisfenol A bij nagenoeg iedereen aangetroffen wordt in het lichaam¹. "Er is gemeld dat blootstelling aan BPA leidt tot een abnormaal metabolisme van glucose en lipiden dat de ontwikkeling van hart- en vaatziekten verergert" en "de huidige studie toont aan hoe blootstelling aan BPA de bloeddruk verhoogt door betrokkenheid van miRNA's"

Inmiddels heeft een grote Europese studie² uitgewezen: "Europeanen hebben te veel bisfenol A in het lichaam: "Tot 1.000 keer meer dan Europese norm die onlangs verstrengd is". Wel is het zo dat dat gemeten is nadat de norm 20.000x lager is gesteld, omdat steeds meer onderzoek aantoont dat het zeer schadelijk is. 

Er is ook bewijs³ dat BPA een hoge bloeddruk veroorzaakt.

² Human exposure to Bisphenol A in Europe, European Environment Agency, Briefing no. 17/2023, doi: 10.2800/502521

³ Kim, Jin Hee, et al., MicroRNA expression in response to bisphenol A is associated with high blood pressure, Environment International (2020), doi.org/10.1016/j.envint.2020.105791

 

Uit de actualiteit is gemakkelijk een lange lijst met voedselschandalen op te halen. We noemen er enkele: 

• Greenpeace publiceerde¹ in 2018 een onthutsende 40-pagina's tellende 'folder' over hoe het met ons vlees  is gesteld en waarom: "De Rabobank financiert klimaat­ verandering, achteruitgang van de natuur, gezondheidsproblemen en dierenleed. Dat is, in een notendop, de conclusie van Greenpeace­ onderzoek naar de waarheid achter de slogan van de Rabobank: Growing a better world together".
• Resten van de insecticide fipronil werden teruggevonden in eieren in 2017. Er werden in Nederland ±3,5 miljoen kippen bij 160 stallen afgemaakt omdat ze mogelijk besmet waren met het omstreden middel²: "Tegen de twee hoofdverdachten in de fipronilaffaire is twee jaar cel geëist, waarvan een halfjaar voorwaardelijk, voor het in gevaar brengen van de volksgezondheid", aldus RTL Nieuws 10 maart 2021 20:17.
• Investico (Platform voor onderzoeksjournalistiek) schreef hun bevindingen op over de voedselonveiligheid in slachthuizen: "slachthuizen die dierenwelzijn en voedselveiligheid in gevaar brachten." en "Terwijl ik nu al niet kan garanderen dat het vlees dat naar de consument gaat veilig is" en waar kamervragen over gesteld zijn³ . Per 20 maart 2023 is de lijst met onder toezicht staande slachterijen openbaar, inclusief de controles, resultaten en eventuele gevolgen. Ze staan vermeld in het 'tabellenboek'. 

Groeihormonen, antibiotica, medicijnresten, zware metalen (o.a. kwik) en andere gifsoorten (o.a. dioxine, PFAS, GenX) worden al jaren  (vlees)producten en groenten aangetroffen. 

¹ De vleeskoorts van de Rabobank, 2018.

² Ruim 3,5 miljoen kippen gedood om fipronil-affaire.

³ ‘heya! kilo’s knallen!’ Misstanden in de vleesverwerkende industrie, de Groene Amsterdammer, nr. 41, 10-10-2018, door: Daphné Dupont-Nivet en Pamela Kalkman.

Gevolgen van onvoldoende voedselveiligheid

Veel 'vers' (supermarkt)voedsel is oud, lang (gekoeld) onderweg geweest en bederft in de regel zeer snel. Het zit vol met E-stoffen, pesticiden, herbiciden en fungiciden. 

Het grootste probleem is de opeenstapeling van talloze giftige stoffen in je lichaam. Jarenlang kan je lichaam het zelf afvoeren, totdat de beschadigingen zo groot zijn, dat je het niet meer goed kunt afvoeren: dan kun je ziek worden. 

Organisaties voor voedselveiligheid

Er zijn vele organisaties die de voedselkwaliteit in de gaten moeten houden. Echter, velen zijn door enorme bezuinigingen niet meer in staat de voedselkwaliteit te controleren, laat staan te garanderen. 

De Europese Chemical Agency (ECHA) doet onderzoek naar o.a. chemische aspecten van stoffen in ons voedsel.

De EFSA is de Europese Food and Safety Authority en geeft bindende richtlijnen uit aan de lidstaten. Helaas doet zij geen onafhankelijk onderzoek, maar baseert haar adviezen op door producenten aangeleverde gegevens. En daar gaat het faliekant mis. 

In 2002 is de Keuringsdienst van Waren opgegaan in de NVWA.

De keuringsdienst van waarde is een Nederlands tv programma, dat misstanden in ons voedsel aankaart. 

Het RIKILT - Instituut voor Voedselveiligheid, onderdeel van Wageningen Universiteit, nu Wageningen Food Safety Research (WFSR), is samengevoegd met het Laboratorium voor Voeder- en Voedselveiligheid. Het is een wetenschappelijk laboratorium voor voedselveiligheidsonderzoek.

Het RIVM Signaleringsoverleg Voedselveiligheid: zie bijv. de Jaarrapportage 2021.

Het voedingscentrum stelt dat de voedselveiligheid in ons land op een hoog peil staat, maar 100% veilig voedsel bestaat niet, aldus de website. Daarna volgt een lange lijst met gevaarlijke stoffen, waar we de vele voedselschandalen nog van kunnen herinneren. 

De Nederlandse warenwet bevat vele eisen die aan o.a. voedsel gesteld worden.

De NVWA, de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit staat voor de veiligheid van voedsel en consumentenproducten, dierenwelzijn en natuur, aldus de tekst op hun website. Inmiddels kampt de NVWA met forse financiële problemen door de bezuinigingen¹ van het kabinet (september 2023), waardoor haar taak niet meer goed kan worden uitgevoerd. Er zijn inmiddels kamervragen over gesteld. Tevens heerst er een angstcultuur binnen de NVWA². Als je op hun website de button 'Bekijk alle veiligheidswaarschuwingen' indrukt, komen er 686 documenten naar voren (November 2023). Dat is nogal wat. 

Kortom, er is een woud aan organisaties, die allemaal overleggen en rapporteren. Gedegen preventieve maatregelen ontbreken, mede door de complexe bestuursstructuur en beperkte mandaten. Ook is er geen organisatie die de keten van voedselveiligheid bewaakt. Daar is heel dringend aandacht voor nodig. Om vanuit de consument te kijken naar wat er allemaal op je af komt en vooral de consument te beschermen, en niet het voedsel alleen.  

¹ Fors financieel tekort dwingt NVWA tot bezuinigingen en personeelsstop, Kamerleden bezorgd: 'Wat betekent dit voor al die belangrijke taken?' Eén Vandaag, 04-09-2023 07:00 door Michiel Princen, Caspar van de Poel.

² Klokkenluiders: toezicht op dierenmishandeling schiet tekort, angstcultuur binnen NVWA, Eén Vandaag, 07-04-2023 07:00 door Jan Salden en Marja Sol.

Voedselschandalen in Nederland en België

Een paar van de meest in het oog springende zijn:

• salmonella: Justitie doet invallen bij Ferrero België (2022);

• legionella in Brabantse waterzuivering (2018)*;
• legionella bij vleesbedrijf Vion in Boxtel (2017);
• fipronil crisis bij kippeneieren (2017);

• salmonella bij Foppen kostte 1,7 miljoen euro (2015);

• legionella in West-Friese Flora Bovenkarspel: 32 doden (1999)*;
• BSE gekke koeien ziekte (1999);
• dioxine schandaal (1999).
• PFAS lozingen in Dordrecht door DuPont/Chemours in oppervlaktewater: dieren en groenten kunnen besmet zijn.

* Dit was een waternevel besmetting uit een bad, niet specifiek voedsel gerelateerd.

Gevolgen voedselonveiligheid onderschat?

Een voorbeeld. Prof.dr. Nik Van Larebeke heeft bekendgemaakt dat de dioxinecrisis (1999) zwaardere gevolgen heeft gehad voor de volksgezondheid dan tot dan toe werd aangenomen. Hij identificeerde 20 000 bijkomende gevallen van kanker bij vrouwen, 22 000 gevallen van diabetes en 24 000 gevallen van hypertensie (2015). 

Tenslotte over voedselveiligheid

Het is soms bar gesteld met de voedselveiligheid in Nederland. Voeding dient een levensmiddel te zijn, geen ziekmaker. Helaas is dat vaak niet het geval. De controle blijkt volstrekt onvoldoende tot onmogelijk en is altijd achteraf. Je kunt je veiligheid zoveel mogelijk zelf regelen, door bij vertrouwde boeren en tuinders je spullen te kopen.

Meer informatie over voedselveiligheid

Website(s):

• echa.europa.eu (European Chemicals Agency)
• fda.gov (Amerikaanse Food & Drug Administration)
• ift.org (Institute of Food Technologists (U.S.A.) is een forum waar voedingsprofessionals en -technologen kunnen samenwerken) 
• nvwa.nl (Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit) 
• voedingscentrum.nl (Stichting Voedingscentrum Nederland) 
• wfp.org (World Food Programme United Nations)

Boek(en):

• Uitgebeend: hoe veilig is ons voedsel nog? - Marcel van Silfhout (2014) Hij analyseert messcherp hoe de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) door opeenvolgende kabinetten tot op het bot kapot werd bezuinigd en gereorganiseerd.
• World Food Security: A History since 1945 - D. John Shaw (2007) Monumentaal boek over voedselveiligheid.

Artikel(en):

• zie hoofdtekst

Laatst bewerkt: 28-1-2024

Ω