Bisfenol-A

Leestijd: ±25 minuten

Blootstelling bevolking aan op grote schaal gebruikt bisfenol-A overschrijdt aanvaardbare veiligheidsniveaus voor de gezondheid, aldus een persbericht van het Europees Milieuagentschap (EMA, 14 sep 2023).

Bisfenol-A, vaak afgekort als BPA is een uiterst giftige weekmaker die in vele plastics, plastic verpakkingen en in epoxyharsen zit. Maar ook in de (witte) binnenkant van blikjes, om metaalsmaak en corrosie tegen te gaan of in auto-onderdelen. Zo komt het in aanraking met ons milieu en komt het in ons voedsel.

Het zit ook in de wieken van windturbines. Daar is het wel gebonden. In vele landen is BPA al teveel in het grondwater gekomen¹. Ook en vooral op plaatsen waar de oude en kapotte molenwieken worden opgeslagen. Er zijn inmiddels zeer grote zorgen in Noorwegen en ook in de provincie Flevoland. Ook de gebonden vorm van BPA in verpallingsmateriaal komt langzaam  vrij. Hoe dat met epoxy-gebonden BPA verloopt is onbekend.  

Duenas-Moreno, Jaime, Abrahan Mora, Pabel Cervantes-Avilas, Prof.dr. Jürgen Mahlknecht, Groundwater contamination pathways of phthalates and bisphenol A: origin, characteristics, transport, and fate – A review, Environment International (2022), doi.org/10.1016/j.envint.2022.107550

 

Historie van bisfenol-A

In 1891 werd de stof door de Russische scheikundige Alexander Dianin gesynthetiseerd. Theodor Zincke, professor aan de Universiteit van Marburg, publiceerde deze synthese in 1905. De stof is korte tijd onderzocht als medicijn met oestrogene werking. Ze wordt sinds 1957 industrieel geproduceerd en is momenteel een van de meest geproduceerde chemicaliën ter wereld: dik tien miljoen ton per jaar. 

 

Hoe giftig is bisfenol-A? Is het afbreekbaar?

1 kilo bisfenol A is genoeg om 10 miljard liter water te vervuilen als je de nieuwe norm (2023) omrekent. Je begrijpt al dat met de miljoenen tonnen productie en gebruik, er een gigantische giframp kan ontstaan. Het wordt slechts langzaam afgebroken in de natuur. 

Het is uiterst giftig, en kan vele ziekten veroorzaken en de voortplanting beïnvloeden. Zie het kopje gevolgen voor de mens. In het veiligheidsblad² van BPA lezen we onder meer:

  • H360F: Kan de vruchtbaarheid schaden.
  • H410: Zeer giftig voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen.

Het biologisch afbreken van BPA kan versneld worden met twee ziekteverwekkende bacteriën: pseudomonas en acinetobacter. Het onderzoek³ hiernaar staat nog in de kinderschoenen.

¹ Human exposure to Bisphenol A in Europe, European Environment Agency, Briefing no. 17/2023, doi: 10.2800/502521.

² SAFETY DATA SHEET Bisphenol A Version 7.0 Revision Date 02.08.2023 Product Number: 42088; Brand: Sigma-Aldrich, Index-No.: 604-030-00-0

³ Noszczyńska, Magdalena et al., A comprehensive study on bisphenol A degradation by newly isolated strains Acinetobacter sp. K1MN and Pseudomonas sp. BG12, Biodegradation (2021), doi.org/10.1007/s10532-020-09919-6

 

Bisfenol-A: waar het in zit en weer uit komt

Bisfenol-A zit inn vele producten: 

  • kassabonnen (die moeten in Nederland sinds 2020 vrij zijn van BPA); maar nu hebben ze Bisfenol S er voor in de plaats: ook slecht;
  • uit epoxyhars in leidingen en drinkwateropslag;
  • opwarmen van kant-en-klaarmaaltijden in een magnetron;
  • overige plastic voedselverpakkingen;
  • via oplosmiddel voor drukinkt; 
  • 90% van de composietvullingen voor je tanden en kiezen;
  • veel medische apparatuur, evenals prothesen die slijten;
  • cosmetica, shampoo's, toiletpapier etc.;
  • polycarbonaat
  • oppervlaktewater, grondwater en kraanwater.

 

Bisfenol-A in grondwater 

 

Prof.dr. Jürgen Mahlknecht heeft recent (2022) een zeer uitgebreide inventarisatie gemaakt¹ met een aantal wetenschappers van o.a. waar en hoeveel BPA er in grondwater zit. De studie heeft vrijwel alle beschikbare materialen wereldwijd geraadpleegd. De resultaten zijn mede daarom meer dan schokkend: "is hun [PBA] aanwezigheid in grondwaterreservoirs een kwestie van nationale en wereldwijde bezorgdheid"

¹ Dueñas-Moreno, Jaime, et al., Groundwater contamination pathways of phthalates and bisphenol A: origin, characteristics, transport, and fate – A review, Environment International (2022), doi.org/10.1016/j.envint.2022.107550

 

Bisfenol-A uit windmolens?!

Epoxyhars bestaat voor ongeveer een derde uit BPA. Van dat materiaal worden de wieken van windmolens gemaakt. Die slijten door de hoge draaisnelheden vrij fors. En daarmee komen micro- en nanodeeltjes in ons milieu, die BPA bevatten. 

"Met enkele miljoenen tonnen op BPA gebaseerde materialen in omloop zijn terugwinning van deze materialen en gecontroleerde extractie van BPA echter zeer wenselijk" aldus het toptijdschrift Nature (2023)¹. De hoeveelheid BPA die vrijkomt uit deze molenwieken is schrikbarend, volgens recent Noors onderzoek: "Volgens NVE zijn er in Noorwegen bijna 400 turbines met een wiekdiameter van 130 meter of meer. De totale uitstoot van deze 400 turbines wordt geschat op ongeveer 25 ton per jaar"². Note: dit is het ruwe materiaal aan micro- en nano plastics, waarvan ongeveer een derde gebonden BPA is. De onderzoekers uit Noorwegen hebben 'voorzichtig' gerekend, zeggen zij. Dit impliceert een waterbesmetting van 25 miljard m³ per jaar, alleen al in Noorwegenzeggen zij. Hoeveel ongebonden, vrije BPA eruit komt, is onbekend. Maar zelfs als het heel weinig is, is door de wet van de grote getallen de vervuiling enorm.

¹ Ahrens, Alexander et al., Catalytic disconnection of C–O bonds in epoxy resins and composites, Nature, 2023, doi.org/10.1038/s41586-023-05944-6

² Solberg, Asbjørn, Bård-Einar Rimereit and Jan Erik Weinbach, Leading Edge erosion and pollution from wind turbine blades, THE TURBINE GROUP July 2021, 5th edition.

 

Gevolgen van bisfenol-A voor de mens

Hier volgt de volledige samenvatting van het recente (2023) Europese onderzoek¹ naar bisfenol-A:

  • Belangrijke berichten:
    "BPA wordt wereldwijd op grote schaal gebruikt. Als gevolg daarvan worden mensen voortdurend blootgesteld aan BPA omdat het vrijkomt uit voedselverpakkingen en andere alledaagse producten".
  • "BPA kan de menselijke gezondheid schaden door zijn eigenschappen als hormoonverstoorder die de werking van het hormoonsysteem kan veranderen. Het kan het voortplantingssysteem beschadigen en het immuunsysteem negatief beïnvloeden".
  • "Een recent Horizon 2020 onderzoeksinitiatief, HBM4EU, mat chemische stoffen in het lichaam van mensen in Europa en detecteerde BPA in de urine van 92% van de volwassen deelnemers uit 11 Europese landen".
  • "De niveaus van BPA die gemeten werden in de urine van mensen overschrijden ook de recent herziene Europese veiligheidsdrempels, wat op lange termijn voor iedereen gezondheidsrisico's met zich meebrengt".

Zie ook 'afbeelding 1' in uitgelicht, waar het schematische vermeld is.

In het zeer gereputeerde Amerikaanse medische tijdschrift JAMA² lezen we wat BPA kan veroorzaken: "Diagnoses van chronische ziekten plus leverfuncties, glucosehomeostase, ontsteking en lipiden veranderingen."

Ook lezen³ we over de endocriene beïnvloeding van BPA: "Oestrogene verbindingen kunnen schadelijke effecten hebben op levende organismen omdat ze de natuurlijke hormoonbalans bij zowel mannen als vrouwen kunnen verstoren"

¹ Human exposure to Bisphenol A in Europe, European Environment Agency, Briefing no. 17/2023, doi: 10.2800/502521 

² Lang, Iain A. PhD. et al., Association of Urinary Bisphenol A Concentration With Medical Disorders and Laboratory Abnormalities in Adults, Journal of the American Medical Association, 2008, doi:10.1001/jama.300.11.1303

³ Careghini, Alessando, et al., Bisphenol A, nonylphenols, benzophenones, and benzotriazoles in soils, groundwater, surface water, sediments, and food: a review, Environmental Science and Pollution Research (2015), DOI 10.1007/s11356-014-3974-5

 

Overheidsmaatregelen inzake bisfenol-A

Ondanks de grote giftigheid en consequenties en normverlaging, worden er slechts mondjesmaat maatregelen genomen, met hier en daar beperkingen, zie uitgelicht. Dat is toch onbegrijpelijk?

De EC heeft de nieuwe veilige grens voor bisfenol-A in 2023 20.000x lager dan voorheen gelegd, zegt diezelfde overheid: de nieuwe norm (2023) is verlaagd¹ van 4 microgram/kg/dag naar 0.2 nanogram/kg/dag. Dan moet het wel heel erg zijn: in 2015 was de norm ook al aangescherpt, toen de ECHA het classificeerde in categorie 1B: reprotoxisch (gift dat de voortplanting in gevaar brengt)² .

De Franse overheid gaat zelfs nog een stuk verder: ze heeft de stof verboden in alle producten die aanraking komen met voeding.

Ook is er in diverse Europese landen een verbod op het dumpen van windmolen wieken. Gespecialiseerde bedrijven, zoals Roth-International, recycleren ze. In Amerika worden ze nog veel gedumpt en/of verbrand. Met alle gevolgen voor het milieu.

¹ Re-evaluation of the risks to public health related to thepresence of bisphenol A (BPA) in foodstuffs, EFSA Journal (2023) doi: 10.2903/j.efsa.2023.6857 

² Bisphenol A : Part 1. Facts and figures on human and environmental health issues and regulatory perspectives, RIVM rapport 601351001/2014 Publicatiedatum02/09/2014.

 

Tenslotte over bisfenol-A

  1. Bisfenol-A is zeer giftig voor mens en dier en wordt slechts langzaam afgebroken in de natuur. Het (langzaam) vrijkomen van BPA uit allerlei geproduceerde spullen zal nog lang doorgaan en de ziektelast enorm doen verergeren. De norm wordt met een factor 500.000x overtreden.
  2. Er zijn nog 16 andere bisfenolen, waarvan het (nog) niet duidelijk is of die allemaal giftig zijn voor de mens. Volgens een onderzoek in 2014/5 gedaan door prof.dr. Deborah Kurrasch van de Universiteit van Calgary (Canada) en gepubliceerd in het Amerikaanse wetenschappelijke toptijdschrift PNAS is BPS net zo schadelijk als BPA. Dat is inmiddels ruim bevestigd. 
  3. Sinds 1973 is er een een wereldwijde mannelijke onvruchtsbaarheids crisis¹ gaande: "data suggereren dat deze wereldwijde achteruitgang zich in de 21e eeuw in een versneld tempo voortzet". Dit lijkt samen te hangen met de verspreiding van BPA in het milieu en de bevindingen van onderzoek dat vrijwel iedereen teveel BPA in zijn lichaam heeft (Horizon 2020, 2023).

¹ Levine, Hagai et al., Temporal trends in sperm count: a systematic review and meta-regression analysis of samples collected globally in the 20th and 21st centuries, Human Reproduction Update, Volume 29, Issue 2, March-April 2023, Pages 157–176, htan tps://doi.org/10.1093/humupd/dmac035

² Human exposure to Bisphenol A in Europe, European Environment Agency, 14 September 2023.

Meer informatie over bisphenol-A

Website(s):

  • eea.europa.eu (Het Europees Milieuagentschap (EMA) is een agentschap van de Europese Unie dat kennis en gegevens levert om de milieu- en klimaatdoelstellingen van Europa te ondersteunen)
  • hbm4eu.eu (Human Biomonitoring for Europe) Het HBM4EU-project is in 2016 van start gegaan met als doel het verbeteren van het collectieve begrip van menselijke blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen en het ontwikkelen van HBM als een blootstellingsbeoordelingsmethode.
  • swap.org.uk (Het Scottish Wind Assessment Project (SWAP) is een onafhankelijke onderzoekscoöperatie. Het probeert bestaande onderzoeken samen te brengen en nieuw onderzoek te doen naar beweringen voor en tegen windenergie en naar wat een steeds controversiëlere politieke achtergrond heeft)
  • wind-watch.org (National Wind Watch® is een bron om landelijke en wilde gebieden te redden van de achteloze ontwikkeling van industriële windenergie)
  • zonderbpa.nl (Nederlandse site van een verontruste moeder) 

Boek(en):

  • Wind Turbine Syndrome: A Report on a Natural Experiment - Dr. Nina Pierpont, Md., Ph.D. (2009) Veel mensen die binnen een straal van 2 km van deze draaiende reuzen wonen, worden ziek. Zo ziek dat ze vaak hun huizen verlaten. Onthullend boek van een arts. 

  • World Food Security: A History since 1945 - D. Shaw (2007) Monumentaal boek over voedselveiligheid.

Artikel(en):

  • Exposure to the synthetic chemical Bisphenol A (BPA) exceeds acceptable health safety levels, a European Environment Agency (EEA) briefing said - euronews.com By Lauren Chadwick Published on 14/09/2023 - 09:36 • Updated 09:54

  • Inzicht in emissies van chemische stoffen bij windturbines op zee Resultaten quickscan - RIVM Augustus 2021. Het RIVM maakt zich in 2021 er met een quickscan van 15 pagina's vanaf, concludeert "er is een kans op emissies van stoffen" en adviseert 'nader onderzoek', mede te doen door het RIVM. En dat terwijl er al veel meer onderzoek gewoon beschikbaar is.

Laatst bewerkt: 28-11-2023

Ω