Zout - a slow killer?

Leestijd: ±25 minuten

Zout kennen we allemaal. De chemische formule is in de kern: NaCl ofwel natrium chloride. Zout is een essentieel mineraal: zonder zout ga je dood. Het is essentieel om je lichaam te laten functioneren. En een teveel is in beginsel niet goed voor je.

Zout heeft een invloed op je bloeddruk, je metabole processen en op je lichaamstemperatuur en energiehuishouding, op bewegen en je zenuwstelsel. Langdurig teveel zout, zorgt ervoor dat je ziek wordt en het tast het je microbioom aan. 

Je lichaam heeft zout nodig om cellulair evenwicht te behouden. Ze heeft genoeg aan ±1,25 gram per dag voor een volwassene van 75 kg. In onze moderne Westerse maatschappij krijgen we gemakkelijk het 10-voudige binnen, in sommige culturen zelfs het 20-voudige. Een zout tekort komt eigenlijk niet voor, tenzij je ziek bent en bepaalde medicijnen gebruikt.

Overigens 6 gram zout bevat ongeveer 2,4 gram natrium (~40%). Natrium is het mineraal, zout is het product van de chemische reactie, dat je overal in de natuur aantreft en wat je op je tong proeft.

Wist je dat natrium een alkali-metaal is? Het heeft atoomnummer 11 en is dus heel licht. Een theelepel vol is ongeveer 2-5 gram, afhankelijk van de grootte van de zoutkorrels (en de theelepel).

Historie van zout

Het leven zelf is afhankelijk van zout en mensen in vroege beschavingen deden veel moeite om het te verkrijgen. Het werd, en wordt nog steeds, gebruikt om voedsel te conserveren en op smaak te brengen, en het is belangrijk in medicijnen en religieuze ceremonies.

Zo'n 6000 jaar geleden, tijdens het neolithicum produceerde de Dawenkou-cultuur in het noorden van China al zout uit ondergrondse pekelbronnen en gebruikten ze het als aanvulling op hun dieet.

De eerste bekende Chinese verhandeling over farmacologie, de Peng-Tzao-Kan-Mu, die meer dan 4700 jaar geleden werd geschreven, somt meer dan 40 verschillende soorten zout en hun eigenschappen op.

Natrium werd in 1807 ontdekt door de Engelse uitvinder en chemicus Humphrey Davy. Het is een metaal, dat blootgesteld aan de lucht direct oxideert tot natriumoxide. 

In de 21e eeuw is China 's werelds grootste producent en exporteur van zout. 

Bron: The History of Salt in Ancient Civilizations (2023)

Soorten zout

Er zijn vele soorten zout. In de kern is het allemaal hetzelfde. Zout uit zee kan gemakkelijker verontreinigd zijn met zware metalen, dan zout uit een zoutmijn. Keltisch zeezout, himalaya zout, fleur de sel of welke andere exotische, meestal prijzige, variant dan ook, bevatten enkele procenten minder natrium en enkele procenten meer kalium en meestal wat sporenelementen, zoals zink, ijzer en magnesium. 

Ook het bekende E-nummer E-250 (natrium nitriet) zit in al onze vleeswaren en bevat natrium, wat optelt bij onze zoutconsumptie en haar nare gevolgen.

Er bestaat wel 'low sodium salt' ofwel zout dat laag is in natrium. Driekwart is dan vervangen door kalium en meestal is dat (veel) beter. 

Gevolgen van te veel zout

Teveel zout, kan gemakkelijk leiden tot meer eten en drinken. Samen met een verhoogde bloeddruk, kom je dan in een ongezond patroon terecht. Ook kun je er nierschade van oplopen: je nieren scheiden het zout uit via urine. Ook maagkanker is een aangetoonde aandoening.

Er zijn mogelijkheden om je natrium-zout gehalte te verminderen door meer kaliumrijke producten te gebruiken. Of kaliumbicarbonaat of kaliumnitraat of zelf magnesiumnitraat of citraat. Er zijn wel wat smaakverschillen., ze zijn wat bitterder.

Gevolgen van te weinig zout

Hoewel te weinig zout zelden voorkomt, kan het wel. Met name als je een combinatie van de volgende zaken hebt: zoutarm eten, veel zweten, diarree, langdurig medicijnen vochtafdrijvers en/of antidepressiva) en bepaalde nieraandoeningen (w.o de ziekte van Addison, een bijnierziekte).

Duizeligheid, verstoorde cognitieve processen en een verminderde of zelf tot stilstand komende ademhaling en/of hart kan dan voorkomen.

Waar zit veel natrium in? 

In de volgende veel gegeten voedingsmiddelen zit relatief veel natrium: vleeswaren, vooral bacon, salami, ham, worst e.d. Eet het daarom niet regelmatig en beperk je consumptie ervan tot niet meer dan een half ons per dag. Ook ingemaakte olijven bevatten veel zout. Ook garnalen zijn vaak erg zout. Verder bevat vrijwel alle kant-en-klaar soep teveel zout, alsmede instant pudding, pizza, smeltkaas en bouillonblokjes. Verder zijn sojasaus en BBQ-saus erg zout. Diepvriesmaaltijden en vele soorten ijs zijn veel te zout. Eet dit soort produkten niet of zo min mogelijk. Lees eens de etiketten (met een vergrootglas) en tel eens op wat je zomaar binnen krijgt. Je zult er versteld van staan. 

Wetenschappelijk onderzoek naar zout

Een zeer interessant en recent Australisch artikel schetst de laatste inzichten over hoe de mechanismen die een verhoogde zoutinname verwerken, tot een hoge bloeddruk kunnen komen, maar ook metabole ziekten kunnen veroorzaken en zelfs je lichaamstemperatuur kan doen stijgen. "Een hoge zoutinname leidt tot hypertensie via het vasthouden van water en verstoring van het darmmicrobioom. Hypertensie verergert cardiovasculaire complicaties door het hart zelf aan te tasten. Veel zout bevordert ook de overproductie van fructose (lever zet het om in glucose) en ghreline (een eetlust opwekkend hormoon uit de maag) en leptineresistentie (hormoon waarvan je grote eetlust krijgt). Dit bevordert de voedselinname en een toename van wit vetweefsel, wat leidt tot obesitas".

Wu, Qi et al., The role of dietary salt in metabolism and energy balance: Insights beyond cardiovascular disease, Diabetes, Obesity and Metabolism (2023) doi: 10.1111/dom.14980.

 

Een grote Engelse studie¹, onder leiding van de bekende prof.dr. Graham A. MacGregor van bijna 10 jaar concludeert dat: "de daling van de zoutinname een belangrijke rol zou hebben gespeeld in de daling van de sterfte aan beroertes en ischemische hartziekte in deze periode". De afname van hartproblemen was ±40! In 2003 startte er in de U.K. een groot programma² om de zoutinname te verminderen. In zo'n 10 jaar reduceerde de zoutinname met 15% en verbeterde de gezondheid.

In een grote Chinese studie (2021) gedurende 5 jaar met bijna 21.000 personen bleek dat na substitutie van 100% natriumzout met 25% kaliumzout en 75% natriumzout, het aantal hartaanvallen met ruim 13% verminderde. Dit is de zogenaamde Salt Substitute and Stroke Study (SSaSS).

Het aantal overlijdens verminderde met 12%. 72,6% had een voorgeschiedenis van beroertes en 88,4% een voorgeschiedenis van hypertensie en: "sterfte door welke oorzaak dan ook waren lager met de zoutvervanger dan met gewoon zout". Het onderzoek stond in het vermaarde New England Journal of Medicine. Opvallend was, dat elke doodsoorzaak minder vaak voorkwam in de groep met het gedeeltelijke kaliumzout.

Neal. B. et al., Effect of Salt Substitution on Cardiovascular Events and Death, The New England Journal of Medicine (2021) DOI: 10.1056/NEJMoa2105675

 

Onderzoekers in Schotland vonden: "Overweldigend bewijs toont aan dat overmatige inname van zout via de voeding de bloeddruk verhoogt" en "Het hoge gehalte aan 'verborgen zout' in bewerkte voedingsmiddelen kan het voor mensen moeilijk maken om hun zoutinname onder controle te houden" en "Interventies met meerdere componenten hebben de zoutinname in grote populaties blijvend verlaagd [UK en Finland], terwijl interventies op individueel niveau in klinische onderzoeken de zoutinname in dagen tot weken aanzienlijk hebben verlaagd".

Hunter, R.W. et al., The impact of excessive salt intake on human health, Nature Reviews Nephrology (2022) DOI: 10.1038/s41581-021-00533-0 

 

Ook wordt een grote zoutinname rechtstreeks in verband gebracht met maagkanker (D'Elia, 2012). Webespreken dit later, onder het kopje overheid, omdat de Gezondheidsraad het onderzoek -ten onrechte- bagatelliseert.  

De overheid en haar instanties over zout

Het Voedingscentrum stelt: "Te veel zout eten verhoogt onder andere de kans op een hoge bloeddruk. Dat is niet goed voor je gezondheid. Dit geldt voor alle soorten zout, dus ook voor zeezout, Himalayazout en Keltisch zout. De ene soort zout is niet gezonder dan de andere" (cursivering door ons aangebracht). Dit is onjuist, in die zin dat kaliumzout veel wel degelijk veel minder ongezond is. Dat is overtuigend en wetenschappelijk aangetoond. Ook hier is het voedingscentrum oneerlijk over voedsel.

De Gezondheidsraad¹ heeft het document² Natrium -Achtergronddocument bij Richtlijnen goede voeding 2015 gepubliceerd. Daarin stelt zij dat: "Op basis van de resultaten van cohortonderzoek heeft de commissie twee conclusies met geringe bewijskracht geformuleerd: een hogere natriuminname hangt samen met een hoger risico op hart- en vaatziekten en op coronaire hartziekten. Er is te weinig onderzoek om een uitspraak te doen over het verband tussen de natriuminname en de risico’s op beroerte en maagkanker". Dit is in volkomen tegenstelling tot alle gevonden wetenschappelijke onderzoeken en volledig in tegenstelling met haar doelstelling, alsmede volstrekt onbegrijpelijk en onverantwoordelijk. 

We nemen het tweede deel van deze uitspraak over maagkanker nog een stap verder, en lezen in het gerefereerde onderzoek van D'Elia (2012)* onder leiding van prof.dr. Pasquale Strazzullo : "Zoutinname via de voeding werd rechtstreeks in verband gebracht met het risico op maagkanker in prospectieve bevolkingsstudies, met een progressief toenemend risico voor alle consumptieniveaus". De conclusie is glashelder. Je kunt dan de schattingen bekritiseren aan de zijlijn ('schattingen' [³] en roepen 'te weinig onderzoek'), maar 268.718 participanten uit 1474 kanker gevallen en een follow-up onderzoek na 6-15 jaar gepubliceerd in een gereputeerd tijdschrift kun je niet betitelen als "te weinig onderzoek". Wat ons betreft, draait de gezondheidsraad onze burgers een rad voor ogen.  Dertien hoogleraren o.l.v. wederom prof.dr. ir. D. Kromhout en 4 gepromoveerden beweren ijskoud dat er geen bewijs is. 

¹ De Gezondheidsraad, ingesteld in 1902, is een adviesorgaan met als taak de regering en het parlement ‘voor te lichten over de stand der wetenschap ten aanzien van vraagstukken op het gebied van de volksgezondheid en het gezondheids-(zorg)onderzoek’ (art. 22 Gezondheidswet). ISBN: 978-94-6281-052-5.

² Natrium - Achtergronddocument bij Richtlijnen goede voeding 2015.

³ M.b.t. de 'schattingen' merken de onderzoeker op: In het algemeen kunnen deze methodologische onnauwkeurigheden hebben geleid tot een verminderde statistische kracht bij het detecteren van een echte biologische associatie tussen zoutconsumptie via de voeding en het optreden van maagkanker en tot een onderschatting van het werkelijke effect van overmatige zoutconsumptie op het risico van maagkanker. Dus de werkelijk situatie is volgens de onderzoekers nog erger.

* D’Elia, Lanfranco  et al., Habitual salt intake and risk of gastric cancer: A meta-analysis of prospective studies, Clinical Nutrition (2012) doi:10.1016/j.clnu.2012.01.003

Tenslotte over zout

Iets alledaags als zout kan grote consequenties voor je hebben. Wees er alert op en probeer je zoutconsumptie te matigen en/of te vervangen door gedeeltelijk kaliumzout. 

Hoewel er enige consensus is over de grens van zoutinname (< 5gr/d), is dit lastig in de praktijk vast te stellen. Als je regelmatig ultra bewerkt voedsel eet, kun je er van uitgaan dat je op > 10mg zoutconsumptie zit. Als je dit elke dag eet, zit je op > 15-20 mg zout per dag.

Omdat 1,25 gr/d al voldoende is, bevelen we sterk aan om je zout consumptie zoveel mogelijk te reduceren - voor je eigen gezondheid. Ouderen met ziekte en bepaalde medicijnen zullen dat in overleg met hun arts moeten doen. 

Meer informatie over zout

Website(s):

• nierstichting.nl (Nederlandse nierstichting)

Boek(en):

• The Salt Fix: Why the Experts Got It All Wrong–and How Eating More Might Save Your Life, dr. James DiNicolantonio (2017)

Video('s):

• Fewer Than 1 in 5,000 Meet Sodium and Potassium Recommended Intakes - door dr. Michael Greger in 5:03 over zoutgebruik in Amerika: youtube.com/watch?v=YNHsCBzm_Fs

• Impact of the Salt Reduction Program in England - a word from Professor Graham MacGregor - glasheldere en korte video (1:38) uit 2021: youtube.com/watch?v=oWPvV9zJMQA

Laatst bewerkt: 20-4-2024

Ω