Communicatie

Iedereen communiceert, of je nu wilt of niet. De vraag is of je effectief communiceert. Dus of je je doelstelling(en) bereikt. Daarover gaat dit stukje. 

Historie van communiceren

Vrijwel iedereen denkt goed te (kunnen) communiceren, en vrijwel iedereen vindt dat de ander dat niet of slecht doet... en dat kan natuurlijk niet kloppen!

Er zijn ontzettend veel communicatie-opleidingen. Waarom? Omdat we er (gemiddeld) niet zo goed in zijn. Heldere communicatie, die verbindt, is zeer productief en ook leuk en leerzaam. Maar hoe dan?

Wat is communicatie?

Twee fraaie omschrijvingen van waarnemingen van Pascal Mercier¹ zijn: "Ontmoetingen tussen mensen, zijn als het elkaar passeren van bezinningsloos voortrazende treinen in het holst van de nacht". En: "Is het in waarheid niet zo dat het niet mensen zijn die elkaar ontmoeten maar schaduwen [ego's] die hun voorstellingen [er goed uit te willen zien] werpen?" Rechte haken toegevoegd. Herken je het? 

Bij communicatie gaat het erom dat informatie wordt uitgewisseld. Soms heel expliciet (je moet dit en dat weten of doen) en soms subtiel (ik wil alleen maar gehoord worden of erkend worden). 

Hoe flauw het ook klinkt, je hebt zenden en ontvangen. Vaak loopt dit in je hoofd door elkaar. Je wilt iets overbrengen en iemand zou dan kunnen luisteren. Sommige mensen kunnen luisteren en waarnemen terwijl ze spreken, anderen kunnen dat niet: die kunnen òf spreken òf luisteren. Realiseer je je dat af en toe wel eens?

Vormen van communicatie

Communiceren zonder woorden: de man in de trein die nors zijn krant voor zijn gezicht houdt en niets zegt op je vraag of hij wil opstaan communiceert daarentegen ongelooflijk helder! 

De meeste mensen praten gewoonlijk tegen iemand. Dat is geen communicatie. Dat is letterlijk een mededeling doen. Voorbeelden zijn een instructie bij een ongeluk om iemand te beschermen (dat kan heel zinvol zijn) of een debat (afkomstig van het franse debattre - dat slachten of twisten betekent), waarbij er amper communicatie is maar alleen het de bedoeling is gelijk te krijgen door middel van een woordenstrijd.  Dit is meestal zinloos. Zinloos omdat niemand echt wil luisteren dan, en ook omdat niemand iets leert. Er verandert meestal niets. Denk maar aan de politieke debatten in de kamer.

Een betere vorm is de dialoog, waarbij over en weer moeite gedaan wordt om elkaars standpunt te begrijpen. Het best verplaatst men zich in de ander. Er is ook evenwicht in het gesprek: beide personen komen gelijkwaardig aan de orde. Men waardeert elkaar en heeft de intentie iets te leren of te begrijpen van de ander. Er wordt echt geluisterd, met heel je lichaam en geest, om de behoeften, gevoelen en gedachten van de ander te leren kennen. Het is veelal effectief om meer te luisteren, dan veel te praten. Stel eens verduidelijkingsvragen, dat helpt de ander en jou enorm.

Een zinvolle toevoeging is vaak dat de luisteraar hetgeen wat de ander zegt in zijn of haar eigen woorden weergeeft. Dan is er de mogelijkheid voor de ander om hetgeen bedoeld is te controleren, of het begrepen is. Het gesprek kan zo aan kwaliteit winnen en het wordt ook meestal leuker.

Bij een verdiepte dialoog, zijn er een aantal afspraken die vooraf worden gemaakt. Men belooft elkaar om te spreken met intentie, te luisteren achter de woorden (luisteren met je hart open), en te reageren op hetgeen gezegd wordt i.p.v. weer iets anders in te brengen. Ook wordt er een talking piece gebruikt. Wie dat vasthoudt heeft het recht te spreken en de anderen hebben het voorrecht te mogen luisteren. Je onderbreekt niet. De ander kan zijn ei kwijt, en voelt zich gehoord. Het gesprek vertraagt en het wint direct aan kwaliteit. Veelal zit men in een kring, het liefst zonder iets (bijv. een tafel) ertussen, eventueel een bos bloemen op de grond. Er is dan geen hoofd aan de tafel of hiërarchie en de lichaamstaal is beter te zien: overdreven gezegd: je zit er 'naakter' bij en dat heeft direct een positieve invloed op de kwaliteit van het gesprek. 

Tenslotte is er de diepste vorm van communicatie: van hart tot hart, van liefde naar liefde. Dan gaat alles vanzelf en is het al begrepen door de ander. Zoiets komt wel voor bij mensen die gaan sterven: daar stroomt soms alleen maar alleszeggende liefde tussen iemand dichtbij en de stervende. Of bij de geboorte van een kind. Er tussen in zouden we dit wat vaker kunnen oefenen...

Soms is alleen luisteren heel fijn voor de ander. Bij problemen of rouwverwerking geldt vaak: gedeelde smart is halve smart. Alleen er voor iemand zijn en meeleven, kan enorm fijn en ondersteunend zijn voor de ander. 

Er is nog heel veel meer te leren over communicatie, maar dat valt buiten het bestek van dit stukje. Je kunt dan denken aan een oude Zen-meester, die na maanden van stilte zijn leerling ineens een klap geeft - op het juiste moment- en de leerling een buitengewoon inzicht krijgt op dat moment daardoor. Ook dat is communicatie, maar dan zonder woorden.

¹ Nachttrein naar Lissabon, Pascal Mercier (2006), p.95-6.

Factoren die communicatie kunnen beïnvloeden

Tal van factoren kunnen een gesprek positief beïnvloeden. Ruim de tijd nemen (geduldig zijn, niet op een schopstoel zitten), een prettige, rustige  lokatie kan bijdragen,  geen vooroordelen vormen, maar open luisteren, (soms) even samenvatten en doorvragen, eerlijk zijn (hoe moeilijk dat soms ook is), vraag eens: "hoe kan ik jou helpen?".

Niet onderbreken en zeker niet jouw standpunt of ervaring gelijk naar voren brengen is bevorderlijk voor de kwaliteit: de ander kan dan zijn ei niet kwijt. 

Durf ook feedback (terugkoppeling) te geven, liefst op een positieve manier. Bedank voor het gesprek: dat zal vanzelf gaan bij een goed gesprek! Af en toe een lach mag en ga eens naast iemand zitten in plaats van tegenover de persoon. Wees ontspannen en bewaar een open houding (geen gekruiste benen of armen).

En, houdt je ego en trots in bedwang, wees er echt voor die ander en zet jezelf even op de tweede plaats - dat komt het gesprek ten goede. Uiteindelijk is er maar één factor die echt bepaalt of de communicatie effectief is: verbinding!

Oefeningen in communicatie

Het is heel leerzaam eens een debat te bekijken op TV zonder geluid: je ziet dan vaak snel wie er gelijk heeft of dat hetgeen gezegd wordt gemeend is of niet: de lichaamstaal verraadt dat. Lichaamstaal bepaalt volgens onderzoek zo'n 90% van wat er gezegd wordt. Nou, dat is nogal wat. Iedereen heeft daar een antenne voor. Gebaren, mimiek, stemgeluid, lichaamshouding en de ogen (dus elkaar aankijken) brengen al vrijwel alles over. Dan praten we nog niet eens over de energie die iemand uitstraalt.

Als je durft moet je eens een willekeurig gesprek van jezelf opnemen op video. Als je het daarna bekijkt, schrik je meestal van jezelf: ben ik dat? Het is ontzettend leerzaam.  

Ook is het grappig tijdens een vergadering met meerdere mensen eens uitsluitend te luisteren en te voelen wat er gebeurt. Observeer alles. Wie wil wat bereiken? En hoe? Welke communicatievormen worden er gebruikt? De verborgen dynamiek van communicatie kun je dan heel leuk zien.

Uit ervaring weten we dat oefenen om het bewust fout te doen, enorm kan helpen. Leuk om te doen in groepsverband.

Ga ook maar eens een hard debat aan en voel wat het met jou en de ander doet. En probeer dan eens een verdiepte dialoog te voeren.

Ook kun je de ander spiegelen: letterlijk dezelfde houding aannemen, toon en ook dezelfde ademhaling - dit is bekend uit neuro linguïstisch programmeren (NLP) en zeer effectief, omdat het sterk verbindt. 

Gevolgen van slechte communicatie

De gevolgen van slechte communicatie zie en ervaar je elke dag. Iets gaat verkeerd, mensen worden boos, klanten lopen weg. Vooral in relaties gaat er onnoemelijk veel verkeerd door slechte communicatie. Met soms grote gevolgen en/of het beëindigen van de relatie.  

Bij bedrijven en instellingen die iets verkopen of diensten aanbieden kan slechte communicatie zeer grote gevolgen hebben. Zowel bij het personeel, als bij de klanten. Er zijn hele bedrijven aan failliet gegaan, doordat men of niet luisterde (naar personeel of klanten) of onjuiste informatie verschafte. 

Bij goede communicatie gebeurt er veel meer: er is meer begrip, waardering en erkenning. Er wordt geleerd. Veelal is het leuker en wordt er beter onthouden wat er over en weer gezegd is. Men is -allebei-  tevreden. Relaties kunnen zich hierdoor verder verdiepen.

Interne communicatie (interne monoloog)

Wij houden vrijwel continu gesprekken met 'onszelf' in ons hoofd. Ook daar is de kwaliteit van de communicatie vaak voor verbetering vatbaar. We willen hier slechts één aspect behandelen: de binnenkant van de buitenkant van de binnenkant. Ja, je leest het goed: veel mensen denken dat ze weten wat de ander over hun buitenkant denkt. En dat kan niet.

Neem jezelf niet serieus – je kunt nooit weten wat een ander denkt, dus handel er ook niet naar. Ook al zit het diep in onze cultuur: de belangrijkheid van wat de ander van je vindt. Ook ons ego, ons overlevingsinstinct, wil dat we goed te voorschijn komen, aardig gevonden worden etc. Maar dat is bedrog, het is slechts een belemmerende overtuiging. Laat het los. Je wilt hoe je je voelt toch niet uit handen geven aan een ander? Kies voor jezelf. Wees jezelf. 

Leugens

Meer dan eens worden leugens verteld. Dat gaat vrijwel altijd via een monoloog, waarbij de leugen enorm groot wordt gemaakt en telkens wordt herhaald. 

Ook worden er soms zaken niet verteld, die je wel zou verwachten. Als je daarop let (of van te voren een paar vragen of opmerking opschrijft), zul je sneller zien dat er iets geks aan de hand is.

Tenslotte zijn zinnen die beginnen met: "u weet toch dat ..." of "natuurlijk is het veilig om ..." of "Iedereen weet dat ..." meestal onwaar of ten minste verdacht. Als je hier leert op te letten, kun je al snel de echte betekenis of intentie van de communicatie achterhalen. 

"Hoe verder een samenleving (of bedrijfscultuur of persoon) vervreemdt van de waarheid, des te meer zal zij hen haten die de waarheid spreken" - George Orwell.

Tenslotte over communicatie

Oefen eens wat (meer) in communicatie. Je zult er versteld van staan, wat je op dat gebied nog kunt leren. Misschien heb je ook bijzondere talenten ervoor. Voor meer informatie verwijzen we je graag naar geweldloos communiceren van Marshall Rosenberg. Echt uitmuntende literatuur. Succes!

Meer informatie over communicatie

Website(s):

• geweldlozecommunicatie.org (Nederlandstalige Kring voor Geweldloze Communicatie, aangesloten bij de wereldwijde organisatie van het Center for Nonviolent Communication van Marshall Rosenberg.

Boek(en):

• Geweldloze communicatie, Marshall B. Rosenberg (2011). Dit baanbrekende boekje gaat over je helder uitdrukken en empatisch luisteren. Niet oordelen over de ander, maar inleven in de ander, kwetsbaar durven zijn en je verantwoordelijkheid nemen in jouw communicatie. 
• Nachttrein naar Lissabon, Pascal Mercier (2007). Knappe roman over grote levensvraagstukken.

Artikel(en):

• NONVIOLENT COMMUNICATION, A Language of Life, Eva van Wijngaarden (Nederlandstalig!, 2020). Een fraaie, korte samenvatting van het populaire boek van Marshall Rosenberg.

Laatst bewerkt: 23-01-2024

Ω