Angststoornis - een fors onderschat probleem

Leestijd: ±30 minuten - dit langere artikel leest fijner op een PC

Als je vaak angstig bent op momenten dat er eigenlijk geen reden voor is en de angsten gaan steeds meer je leven beheersen, langer dan een half jaar, is er meestal sprake van een angststoornis. Angststoornis is vaak een hele nare en zware ervaring. Rond een half miljoen mensen lopen ervoor bij de huisarts in Nederland. Een angst is eigenlijk een gedachte zonder controle.  

Hoewel angststoornissen vrijwel altijd als heftig worden ervaren, zijn de meeste fobieën met een juiste methodiek plus een ervaren therapeut op te lossen. Er zijn ook verrassende, goed ondersteunende helingstechnieken beschikbaar, die je grotendeels zelf kunt doen, als het angstgevoel niet extreem is.

Het middeleeuwse gedicht over Beowulf

Het is niet alleen de angst voor iets zelf, maar ook en vooral de angst om bang te zijn. Dat wordt ook wel de moeder van de angst genoemd (gedicht: Beowulf, 1815). Woede is een van de meest provocerende emoties die er zijn. Woede kan worden gebruikt om te helpen of te kwetsen. Beowulf hield niet van onrecht. Daarom vocht hij tegen het monster dat mensen terroriseerde. Hij genoot ook van de roem die hij daardoor kreeg. Hij hoorde van het onrecht van Grendel, die de mannen van Hroathgar afslachtte. Dit maakte Beowulf woedend en zorgde ervoor dat hij wilde vechten, en doodde ook de moeder van het monster. 

Historie van angststoornis

De filosoof Epicurius (341 BC - 270 BC) benoemde angststoornis al vroeg. Het woord angst is afgeleid van het Latijnse substantief angor en het bijbehorende werkwoord ango (vernauwen). Een verwant woord is angustus (Eng). Deze woorden stammen af van een Indo-Europese wortel die Angst heeft voortgebracht in het moderne Duits (en verwante woorden in het Nederlands (Oud-Fries), Deens, Noors en Zweeds).

Aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw was angst een belangrijk onderdeel van verschillende nieuwe diagnostische categorieën, van neurasthenie tot neurosen. George Miller Beard, een neuroloog,  beschreef neurasthenie ('zenuwzwakte') voor het eerst in 1869. De symptomen waren divers en varieerden van algemene malaise, neuralgische pijnen, hysterie, hypochondrie tot symptomen van angst en chronische depressie.

Joseph Lévy-Valensi (1879-1943), een professor in de psychiatrie in Parijs die stierf in Auschwitz, definieerde "anxiété" in zijn handboek over psychiatrie als 'een donker en schrijnend gevoel van verwachting'.

Sigmund Freud en Emil Krae-Pelin waren tijdgenoten, beiden geboren in 1856. Pierre Janet werd 3 jaar later geboren, in 1859. Janet ontwikkelde het idee dat angstige manifestaties getriggerd konden worden door "onbewuste" vastgeroeste ideeën. Hij bedacht de term "psychasthenia" voor wat werd verondersteld een van de twee belangrijkste neuroses te zijn, samen met hysterie. Freud scheidde angstneurose van neurasthenie. Hij bedacht veel van de termen die vandaag de dag worden gebruikt voor verschillende angststoornissen, ook al hebben deze termen hun psychoanalytische connotaties inmiddels grotendeels van zich afgeschud.

Bron: A history of anxiety: from Hippocrates to DSM Marc-Antoine Crocq, MD

Wat is angst eigenlijk en wat doet het?

Het woord angst is afgeleid van het Latijnse angor en angustus dat dicht, opeengepakt, klein, niet ruim, smal betekent. Als je angstig bent, heb je een vernauwde mentale blik. Dat betekent dat je de werkelijkheid niet of (meestal) nauwelijks ziet. Als je een angststoornis hebt, heb je dit heel veel en functioneer je niet of niet goed. Je leeft dan in je eigen wereld, vol rare gedachten die meestal nergens op slaan. Je hebt er geen controle meer over. Het is dan grotendeels verbeelding over wat er allemaal zou kunnen gebeuren. Meestal worden die dingen die zouden kunnen gebeuren ook erg gedramatiseerd door jezelf. Echter, die kunnen voortkomen uit oude kindpatronen (meestal geprogrammeerd door de ouders) en/of traumatische gebeurtenissen die wel degelijk hebben plaatsgevonden en waar je onderbewustzijn je tegen bescherm heeft, omdat het te erg was om te voelen.

Gevolgen van een angststoornis

De gevolgen ervan kunnen verstrekkend zijn: van nare en paniekerige perioden in de nachten, slapeloosheid, tot sociale en maatschappelijke isolatie, depressie en zo meer. Ook voor mensen uit de omgeving van iemand met angststoornis kan het zeer zwaar zijn om daar mee om te gaan. Een angststoornis dient daarom zo spoedig mogelijk behandeld te worden. Een angststoornis lijkt op een verslaving: je doet het steeds opnieuw.

Basis neurologische systemen en hoe je ze activeert

Even wat basiskennis en een paar oefeningen over je zenuwstelsel. Je sympathische zenuwstelsel regelt je vecht of vlucht reactie: je stress gaat omhoog en je bent alert, snel en op je hoede. Je parasympatische zenuwstelsel verlaagt je bloeddruk, hartslag en ademhaling. Bij een gezond iemand zijn ze in een zeker evenwicht. Bij een veel gestresst iemand niet en zit je in een chronische vecht-vlucht reactie. Dat put je uit en vermindert bijvoorbeeld ook de werking van je immuunsysteem.

Belangrijk is je te realiseren dat je parasympatische zenuwstelsel zorgt voor rust en meer afscheiding van acetylcholine voor betere cognitieve functies.  

Je hebt drie gemakkelijk toegankelijke manieren om je parasympatische zenuwstelsel (meer of weer) te activeren:

  1. vertraag je ademhaling iets (heartmath): ± 5 tellen in- en uitademen en breng je ademhaling richting je buik i.p.v. in je borst;
  2. gronden: breng je aandacht regelmatig naar hoe je de grond, bed of stoel raakt aan je lichaam: verbind je lichaam met de ondergrond door bewustzijn;
  3. voelen: breng je aandacht heel rustig af en toe naar je vijf primaire zintuigen en neem waar wat je proeft, voelt, ruikt, hoort en ziet.

Door deze drie oefeningen te doen, vertel je je lichaam dat het veilig is en kan het (beter) ontspannen. Je spijsvertering verbetert, je leert en onthoudt beter en je herinnert je zaken beter. 

Wetenschappelijk onderzoek naar angststoornis

Er is enorm veel onderzoek gedaan naar angststoornis: van behandelmethoden tot medicatie en supplementen. We bespreken enkele opvallende onderzoeken naar supplementen.

Een groot onderzoek met 151 patiënten (2016) aan een topuniversiteit liet zien dat behandeling gedurende 8 weken met 1500 mg/d chamomille extract het volgende resultaat opleverde: "Kamille-extract zorgde voor een klinisch significante afname van angst-symptomen gedurende 8 weken, met een respons die vergelijkbaar was met die waargenomen tijdens conventionele anxiolytische medicatietherapie en een gunstig bijwerkingenprofiel." De angst-reductie was ± 50%, gemeten met 3 verschillende schalen. Er waren geen ernstige bijwerkingen.

Keefe, John R. et al., Short-term open-label Chamomile (Matricaria chamomilla L.) therapy of moderate to severe generalized anxiety disorder, Phytomedicine (2016), doi:10.1016/j.phymed.2016.10.013.

In een kort 15-daags klein onderzoek, gepubliceerd in 2010, bleek dat 2x300 mg citroenmelisse (gestandaardiseerde citroenmelisse Cyracos® van Naturex): "verminderde angstuitingen met 18%, verbeterde angstgerelateerde symptomen met 15% en verminderde slapeloosheid met 42%. Maar liefst 95% van de proefpersonen (19/20) reageerde op de behandeling, waarvan 70% (14/20) volledige remissie bereikten voor angst, 85% (17/20) voor slapeloosheid en 70% (14/20) voor beide". Er waren geen significante bijwerkingen gerapporteerd.

Cases, Julien et al., Pilot trial of Melissa officinalis L. leaf extract in the treatment of volunteers suffering from mild-to-moderate anxiety disorders and sleep disturbances, Mediterranean Journal of Nutrition and Metabolism (2011), DOI 10.1007/s12349-010-0045-4.

Een onderzoek onder 68 medische studenten met Omega-3 liet zien dat: "De vermindering van angstsymptomen geassocieerd met omega-3 suppletie levert het eerste bewijs dat omega-3 potentiële anxiolytische voordelen kan hebben voor personen zonder diagnose van een angststoornis". De gebruikte dagdosis was 2500 mg gedurende 12 weken.

Kiecolt-Glaser, Janice K. et al., Omega-3 Supplementation Lowers Inflammation and Anxiety in Medical Students: A Randomized Controlled Trial, Brain, Behavior, and Immunity (2011) doi:10.1016/j.bbi.2011.07.229.

Een recent onderzoek liet zien dat een dagdosis van 2400 mg omega-3 : "effectiever is in het verbeteren van angstsymptomen dan depressieve symptomen in een vroeg stadium van de behandeling voor depressieve patiënten". Opgemerkt is dat de deelnemers venlafaxine kregen, de depressie niet afnam en de verschil-effecten na 12 weken verdwenen.

Yang, Rong et al., Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids Supplementation Alleviate Anxiety Rather Than Depressive Symptoms Among First-Diagnosed, Drug-Naïve Major Depressive Disorder Patients: A Randomized Clinical Trial, Frontiers in Nutrition (2022) https://doi.org/10.3389/fnut.2022.876152

Valeriaan kan even goed werken als oxazepam, een benzodiazepine (medicijn) met hele nare bijwerkingen. Recent onderzoek geeft aan: "dat valeriaan een veilig en nuttig kruid kan zijn, alleen en in combinatie met andere kruiden, bij de behandeling van slaapproblemen, angst en daarmee samenhangende comorbiditeiten". Er werden geen bijwerkingen geconstateerd.

Shinjyo, Noriko, Guy Waddell, and Julia Green,Valerian Root in Treating Sleep Problems and Associated Disorders—A Systematic Review and Meta-Analysis, Journal of Evidence-Based Integrative Medicine, Volume 25: 1-31, 2020. DOI: 10.1177/2515690X20967323

Australisch onderzoek naar de behandeling van migraine en hoofdpijn middels een combinatie-therapie van NEC (N-acetylcisteine - NAC met vitamine E en vitamine C) is gunstig gebleken voor migraine en hoofdpijn: "Dit is het eerste gerandomiseerde gecontroleerde onderzoek waaruit blijkt dat gecombineerde antioxidanttherapie met NEC hoofdpijn en migraine vermindert bij volwassen migrainepatiënten" De dagdoseringen waren NAC: 1200 mg, Vit. E: 500 IU and Vit. C: 1000 mg) gedurende 3 maanden. Het zijn allen sterke antioxidanten, waarbij NAC de voorloper is van je sterkste antioxidant in je lichaam: glutation.

Visser, Eric John et al., Reduction in Migraine and Headache Frequency and Intensity With Combined Antioxidant Prophylaxis (N-acetylcysteine, Vitamin E, and Vitamin C): A Randomized Sham-Controlled Pilot Study, Pain Practice (2020) doi: 10.1111/papr.12902.

Medische behandeling van een angststoornis

Er is een scale aan medicijnen voorhanden, om angststoornis te behandelen. Let wel, het gaat hier om onderdrukking, niet om genezing. Het nadeel van medicijnen die angst onderdrukken is dat er geen verwerking kan plaatsvinden en dat je er dus de rest van je leven aan vast zit. Ook zijn er serieuze bijwerkingen aan verbonden. 

De belangrijkste medicijnen zijn, afhankelijk van de klachten:

  • Benzodiazepines - buitengewoon schadelijke medicijnen, alleen kortdurend gebruiken en voor acute nood;
  • Buspiron - een psychofarmaca dat voor angststoornis kan worden gebruikt;
  • Haldol (Haloperidol) - een klassiek antipsychoticum met potentieel zeer vele en ernstige bijwerkingen;
  • Pregabaline - een medicijn dat de hoeveelheid calcium in de hersencellen beïnvloedt, waardoor minder activerende neurotransmitters worden aangemaakt;
  • SNRI's - zoals venlafaxine en duloxetine zijn antidepressiva met een dubbele werking, zeer verslavend en hebben meestal forse bijwerkingen;
  • SSRI's - dit zijn antidepressiva met op langere termijn potentieel zeer ernstige risico's; alle emoties worden afgevlakt, je bent er niet meer echt bij;

Al deze medicijnen dienen kortstondig gebruikt te worden en alleen en uitsluitend onder begeleiding van een psychiater (er is een enorm tekort aan psychiaters en er zijn lange wachtlijsten) daarna ontstaan afhankelijkheid, forse en soms onomkeerbare bijwerkingen en is het heel moeilijk om er mee te stoppen. Daarna kunnen de klachten (fors) verergeren. Al deze medicijnen zorgen er ook voor, dat je dingen niet goed meer voelt, zowel de negatieve als de positieve. Je bent dan niet meer (volledig) aanwezig bij wat er met je gebeurt. Je kunt ook geen zaken meer verwerken, en dat is juist zo belangrijk.

Alternatieve manieren ter verbetering van je angststoornis, wetenschappelijk onderzocht

Er zijn diverse vormen van ondersteuning en/of therapie, die amper bijwerkingen hebben en enigszins tot goed kunnen werken. Hier volgens er enkele:

  • Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een therapie waarbij je nieuwe gedragingen aanleert. Het vereist een therapeut en vele sessies. Wanneer heb je voor het laatst iets voor het eerst gedaan? Iets anders waar je je op toelegt kan enorm helpen om je omgeving te veranderen. De angst uitnodigen. Hierbij probeer je 'door de angst heen te gaan'. Je kiest er bewust voor de angst helemaal te voelen. Soms neemt de angst daardoor (sterk) af. Je gaat het niet uit de weg, maar kijkt het recht aan.
  • EFT staat voor Emotional Freedom Techniques en is in door Gary Craig's (EFT Handbook). Het is eenvoudig zelf (thuis) uit te voeren en kan een bijdrage leveren aan de verwerking van angst. Voor meer informatie: klik op EFT.  
  • EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Het is een therapie, ontwikkeld door Francine Shapiro in 1987 voor de verwerking van trauma's. Het kan vaak helpen bij angststoornis, maar niet altijd.
  • Muziek - bepaalde binaural beats kunnen je rustig maken en zelfs in slaap brengen. Er is weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan, maar velen zweren erbij. Luister altijd met oortjes of een koptelefoon. Het muzieknummer weightless van de Engelse ambient muziekgroep Marconi Union, (geen binaural beats) dat is gecreëerd samen met therapeuten, kan je angstniveau met wel 65% laten afnemen in een korte tijd. Het is op diverse universiteiten onderzocht. De geluiden zijn zorgvuldig gearrangeerde harmonieën, ritmes en baslijnen die de hartslag van de luisteraar helpen vertragen, de bloeddruk verlagen en het niveau van het stresshormoon cortisol verlagen. Probeer het maar eens. Aldus de Perelman School of Medicine aan de Penn State University, een van de allerbeste medische universiteiten in Amerika: "Muziekmedicatie kan worden aangeboden als een alternatief voor toediening van midazolam". De midazolam groep was wel meer tevreden over het resultaat.                                                                                                   
 

Graff, Veena et al., Music versus midazolam during preoperative nerve block placements: a prospective randomized controlled study, Regional Anesthesia and Pain Medicine(2019) doi.org/10.1136/rapm-2018-100251

  • Levensstijlveranderingen kunnen enorm helpen: bewegen, geen caffeine en alcohol of kant en klare hartige gerechten (die zitten vol met glutamaten (E621 of MSG) - daar wordt je onrustig van), beter en verser voedsel en kefir zullen allemaal wat helpen. Je darmflora of microbioom is mede bepalend hoe je je voelt.
  • Psychotherapie kan helpen om je angsten te duiden en hun oorsprong in je kindpatronen en/of traumatische ervaringen op te sporen. Dan kun je er anders naar kijken, nl. als volwassene.  Hierbij maken we de opmerking dat het van groot belang is een psychotherapeut te hebben die zich liefdevol met je verbindt en geen 'koude' analyticus is. Angststoornissen kunnen je fundament onder je bestaan wegslaan en het is daarom essentieel een vertrouwensband te hebben met je therapeut. 

Tenslotte over angststoornis 

De brochure zorgstandaard angstklachten en -stoornissen van de ADF Stichting is een aardige visuele ervaring om eens door te bladeren. Ga aan het werk met een therapeut. Probeer supplementen en simpele helingstechnieken uit, al helpt het maar voor een stukje. Elke verbetering is meegenomen en velen kun je gemakkelijk zelf doen.

Geef alles de tijd. Het heeft tijd gekost om het op te bouwen en het kost tijd om het af te bouwen. Overhaast zaken niet, doch laat het 'indalen' en kauw erop (altijd onder begeleiding, omdat je het geheel zelf vaak niet kunt zien).  

Meer informatie over angststoornis

Website(s):

  • adfstichting.nl (De Angst- Dwang en Fobie stichting biedt hulp bij angsten, zowel telefonisch als middels bezoek en is betrokken bij wetenschappelijk onderzoek en meer)
  • chdr.nl (Centre for Human Drug Research (CHDR) is an independent institute that specialises in cutting-edge early-stage clinical drug research, gevestigd in Leiden)
  • emdr.com (EMDR Institute U.S.A.)
  • emdr.nl (Vereniging EMDR Nederland - info over EMDR, adressen van aangesloten therapeuten)
  • nedkad.nl (Nederlandse Kenniscentrum Angst en Depressie)
  • psychosenet.nl (uitstekende en actuele site met veel goede informatie) 

Boek(en):

  • Adult Children of Emotionally Immature Parents: How to Heal from Distant, Rejecting, or Self-Involved Parents - dr. Lindsay C. Gibson (2015)

  • Don't Believe Everything You Think: Why Your Thinking Is The Beginning & End Of Suffering - Learn how to overcome anxiety, self-doubt & self-sabotage without needing to rely on motivation or willpower - Joseph Nguyen (2022)

  • Healing Anxiety & Overthinking Journal & Workbook: Let Go Of Anxiety, Overcome Fear, Find Peace & End Suffering -  Joseph Nguyen (2022)

  • Iedere herinnering verdient respect - Michael Baldwin & Deborah L. Korn (2023) Boek over EMDR

  • Unwinding Anxiety: Train Your Brain to Heal Your Mind - Judson A(lyn) Brewer (2021) 

  • Wat ik eerder had willen weten: Over angst, zelfliefde en acceptatie - Marian Mudder (EFT Therapeut) (2022).

Artikel(en):

  • A Study Investigating the Relaxation Effects of the Music Track Weightless by Marconi Union in consultation with Lyz Cooper, Mindlab (2019)

  • Sound Affects: Sound Therapy, Altered States of Consciousness and Improved Health and Wellbeing by Lyz Cooper (2023)

Muziek en/of video(s):

  • Weightless - Marconi Union (2011) Speciaal ontworpen rustgevende muziek. Ontworpen i.s.m. met de British Academy of Sound Therapy. 

Laatst bewerkt: 24-02-2024

Ω