Het bewust opvoeden van kinderen

Wat aan kennis, onderwijs en vorming wordt bespaard, moet worden uitgegeven aan ziek zijn - Prof.dr. Arnold Cornelis*

Leestijd: ± 20 minuten

We staan er niet vaak bij stil, maar de opvoeding van onze kinderen is een van  de belangrijkste taken die je als ouder in het leven hebt. Je hebt bewust (of niet) gekozen voor een kind. De vraag is: kies je ook bewust voor zijn of haar ontwikkeling? Alleen de ouder kan dat beslissen.

Opvoeden is een vak, dat we niet geleerd hebben. Het is van letterlijk levensbelang voor een kind hoe die opgevoed wordt. Opvoeding kan heel veel verschil maken in het latere leven van je kind. Het kan je kind een positief zelfbeeld geven, zelfstandigheid, stabiliteit en een relatief gelukkig leven. Maar het kan ook je kind belasten met psychische stoornissen en grote levensproblemen. 

Opvoeden gaat altijd gepaard met het geheel of gedeeltelijk doorgeven van familiepatronen. Het ego, het geconditioneerde zelf, kan niet anders. Het gaat vanzelf. Realiseer je je dat? Je geeft onbewust door, wat je (groot)ouders je geleerd hebben. Bepaalde karaktertrekken nemen ze onbewust van je over, of je het wilt of niet. Wil je dat? Sta er eens bij stil. Kun je het ook anders doen?

Wat betekent dit allemaal voor opvoeding en hoe ga je er bewust mee om? Daar is gelukkig tegenwoordig veel meer over bekend.

Niet alleen de ouder(s) maar ook de juf of meester heeft een enorme invloed op de opvoeding van je kind. Het gaat dan niet over het doorgeven van kennis, of het afdraaien van een programma, of Cito-testen, maar of de leerling ook daadwerkelijk iets leert. Dat is wat anders dan een rijtje opdreunen en dat meten in een cito-toets.

Waar in Nederland vrijwel iedereen gemakkelijk voor de klas kan komen te staan (ook door de vele zieken, tekorten en extreme druk op onderwijspersoneel), is in Finland een academische opleiding met post-doctorale specialisatie (als bij een arts-specialist) vereist voordat je je met het onderwijs en daarmee opvoeden van kinderen mag bezighouden. Die docenten worden hoger betaald daar, dan een arts. Zij realiseren zich goed dat onderwijs en opvoeden gaat om de toekomst van de gehele bevolking. Die onderwijzers bepalen direct het niveau van de ontwikkeling van de gemeenschap, inclusief welvaart en welzijn.

Op school zullen de kinderen in de klas, vriendjes en vriendinnetjes een grote rol spelen: wordt je kind gepest of wordt het een allemansvriend die ook anderen helpt? 

Kortom, vele factoren bepalen sterk hoe de opvoeding van het kind verloopt. De kern is: hoe bewust ben je er zelf van?

* Uit: Logica van het gevoel, Arnold Cornelis (2000).

Korte historie onderwijs en opvoeding

Rond 750 startte er kloosterscholen, o.a. in Utrecht. Karel de Grote vaardige wetten uit in 787, om kinderen lezen en schrijven te leren. Sinds ongeveer 1830 kwamen er georganiseerde scholen in Nederland: het klassikale onderwijs werd geboren. De onderwijswetten van begin 19e eeuw zorgen ervoor dat de leraar pas na een opleiding voor de klas mocht staan.

Het verplichte onderwijs werd in Nederland in 1900 ingevoerd middels de leerplichtwet voor kinderen tussen de zes en twaalf jaar.

Vroeger was het opvoeden van kinderen vooral een taak van de moeder, die daarvoor thuis bleef. Voor de opvoeding werd vooral geput uit de 'kennis' van de ouders, direct gevolgd door 'kennis' van de dorpswijzen: de meester, de arts en de dominee. In een strenge doctrine werden kinderen in het keurslijf geduwd. En meestal met de dooddoener: het is voor je bestwil. Hoe het hoort was een ongeschreven wet. Voor vele kinderen, die nu volwassen zijn, was dat toch een behoorlijk traumatische tijd, zo blijkt.

Vooral het verplichte onderwijs vanaf 1900 zorgde ervoor dat de massa instructie uniforme of 'dezelfde' soort kinderen moest 'produceren'. Hun eigen wil was niet belangrijk, die moet gebroken worden¹. En erg veel is er in ruim een eeuw nog niet veranderd... 

Talloze kinderen hebben veel moeite met het keurslijf van het huidige onderwijssysteem en het stilzitten in een klaslokaal. Er zijn echter 'vrijere' scholen, zoals het experimentele Montessori campus onderwijs in Almere, die vanuit een grote mate van vrijheid, verantwoordelijkheid en zelfstandigheid, het kind stimuleren om te leren via hun innerlijke motivatie ('innerlijke vlam'). Kinderen kunnen en willen immers dolgraag leren!

¹ Onderwijs moet gericht zijn op het vernietigen van de vrije wil, zodat leerlingen nadat ze zo zijn opgeleid, ze de rest van hun leven niet in staat zullen zijn om anders te denken of te handelen dan hun schoolmeesters hadden gewild. - Johann Gottlieb Fichte (filosoof en bedenker van het verplichte onderwijs systeem)

Enkele feiten over opvoeden van kinderen

Wereldwijd brengen Westerse kinderen gemiddeld 1/14 van hun tijd door met hun ouders en 13/14 van hun tijd met een computer of smartphone¹. Deze social media verslaving is onthutsend en tegelijkertijd een ernstig pleidooi voor aandacht voor je kind. Kwaliteitstijd is hard nodig.

Opvoeden in deze tijd, met sociale media, lockdowns en meer, is een hele grote uitdaging. Zowel voor jou, voor onderwijzers als voor je kind. 

Zo'n 15.000 tot 20.000 kinderen zitten thuis (2021) zonder onderwijs. Daar zitten hoogbegaafde kinderen bij, kinderen met Asperger en meer. Zij missen een kans. "Kinderen horen onderwijs te krijgen tussen andere kinderen, ook als ze een beetje of heel anders zijn". Margot Kalverboer, Kinderombudsvrouw¹. Dit alles staat los van de vele kinderen die niet blij zijn op school en er niet zoveel leren.

Ons huidige onderwijssysteem miskent de fundamentele levensvoorwaarden: diversiteit, nieuwsgierigheid en creativiteit. In ons huidige onderwijssysteem gaat het echter over conformiteit (overeenstemming), compliance (naleving) en standaardisatie. 

Maar kinderen ontwikkelen zich veel beter als zij ook blootgesteld worden aan kunst, sociale wetenschappen en bewegen. Ook daar hebben ze intelligentie voor en talenten en dan gaat de rest ook veel gemakkelijker en beter. De enorme focus op rekenen, taal en stilzitten is zeer beperkend voor hen. 

¹ Ouders thuiszittende kinderen eisen leerrecht zonder schoolplicht, NOS Nieuws 05-04-2021, 10:01.

Bijzondere omstandigheden in het onderwijs

Een deel van de ± 60.000 hoogbegaafde kinderen in Nederland komt vaak ernstig in de verdrukking  in het  huidige schoolsysteem. Onderwijzers en ouders hebben nu eenmaal niet geleerd hoe ze daar mee om moeten gaan. Het is vaak een worsteling voor alle betrokkenen, inclusief en vooral voor het kind.

Ouders die scheiden hebben een enorme emotionele invloed op de ontwikkeling van hun kinderen. Ook als het niet direct aan de oppervlakte is te merken, heeft het een diepe uitwerking.

Kinderen met een label (bijv. ADHD of hoogbegaafd) hebben het meestal (heel) zwaar. Door het label zijn ze anders, minder en worden vaak gepest met desastreuze gevolgen. Het zo populaire begrip Diversity en Inclusion is dan ineens ver te zoeken.

Het aantal drop-outs in Nederland is onthutsend: 1 op de 20. In de V.S. is dat inmiddels in vele steden meer dan 60%, net als in Nederland op de laagste niveau's van onderwijs! Zij missen per direct een deel van hun ontwikkeling en vooral hun kansen op een baan.  

Hulp en een (deel)oplossing voor het kind is bij deze bijzondere omstandigheden vaak zeer nodig.

Wat een kind helpt en wat niet bij het opvoeden 

Enkele zaken die helpen om je kind psychisch gezond te ontwikkelen:

  1. verzeker je kind regelmatig dat je altijd onvoorwaardelijk van hem houdt - ook en vooral als er iets misgaat en laat dat ook voelen door ze te koesteren;
  2. besteed zeer regelmatig echt aandacht aan je kind - erken het kind's zijn en dat hij/zij goed en prachtig is;
  3. als een kind fouten maakt, leg dan uit dat dat leren is - ieder kind mag leren.  Leg uit dat niemand perfect is, en daar moet je niet mee meten;
  4. moedig een kind aan wat risico te nemen - perk ze niet steeds in en geef ze zo nu en dan extra verantwoordelijkheid: daar groeien ze enorm door;
  5. vier de mooiste momenten met elkaar - laat hen weten en voelen dat ze belangrijk zijn en gewaardeerd worden voor wie ze zijn;

Wat niet helpt en een kind onzeker maakt en zijn zelfbeeld aantast:

  1. je kind vergelijken met een ander kind, binnen of buiten het gezin. Er is geen beter of slechter kind, elk kind is immers volstrekt uniek;
  2. je kind bekritiseren voor ongewenst gedrag, slechte prestaties of ambitieuze dromen. Stimuleer hen, maar accepteer hoe het gaat. Als het werkelijk ernstig is, begin dan te zeggen dat je altijd van je kind houdt en vraag waarom het is gebeurd. Leg dan rustig uit wat mogelijke gevolgen zijn, zodat het kind inzicht krijgt in zijn of haar gedrag. Vraag of je kind het in zijn/haar eigen woorden wil weergeven wat ze van het gesprek met jou geleerd heeft;
  3. absolute gehoorzaamheid eisen. Dat was vroeger een dogma, maar kinderen mogen best hun eigen wil en vrijheid hebben. Begeleid ze, en leg hen keuzes voor, maar eis niets van ze.

Opvoeden kan enorm leuk zijn, maar realiseer je dat wat je kind doet of niet doet, heel sterk afhankelijk is van jouw manier van opvoeden, wat jij geleerd hebt en wat er op school gebeurt.  

Gevolgen van opvoeding van kinderen

Opvoeding bepaalt in hoge mate, zo niet volledig, de psychisch-emotionele ontwikkeling van je kind. Dus als je als ouder je eigen patronen maar blijft doorgeven, belast je je kind er ook mee. En kan je kind in zijn latere leven stevig aan het werk om het op te heffen. Meestal kost dat een paar relaties... Hoe mooi zou het zijn, dat wat  gemakkelijker te doen en er zelf ook beter van te worden?

Tenslotte over opvoeden van kinderen

Opvoeden is een vak. Als je het niet geleerd hebt, is het verstandig en de moeite meer dan waard, je er wat in te verdiepen. Je geeft daarmee het grootste levenscadeau aan je kind en je leert er zelf ook veel van. Hierna hebben we wat literatuur opgenomen om te lezen. Veel succes!

Meer informatie over opvoeden van kinderen

Website(s):

  • how to escape education's death valley - TED video van de wereldberoemde Sir Ken Robinson (2013). Deze video is hilarisch gebracht, met een zeer serieuze ondertoon en schitterende metaforen. Erg de moeite waard om te bekijken. 
  • montessoricampus.nl (Montessori onderwijs - lyceum binnen ASG)
  • nji.nl (Nederlands jeugdinstituut, nationaal kenniscentrum voor opgroeien)
  • opvoeden.nl (site met praktische informatie van opvoedinformatie)
  • opvoedinformatie.nl (site van de makers van opvoeden.nl)
  • zobegaafd.nl (informatieve website)

Boek(en):

  • De Tao Te King voor ouders - William Martin (1999)

  • Finnish Lessons 3.0 What Can the World Learn from Educational Change in Finland? - Pasi Sahlberg (2021) Uniek beeld van het Finse onderwijssysteem en haar kwaliteiten en belang in de maatschappij.

  • Happiness is the Way - Dr. Wayne W. Dyer (2019)
  • Multiple Intelligences - Howard Gardner (2006) Briljant boek over vormen van intelligentie.  
  • Weapons of mass instructions - John Taylor Gatto (2010) Spraakmakend en heftig boek over de intentie, het ontstaan en de gevolgen van verplicht onderwijs voor kinderen.

Artikel(en):

  • Opgroeien en opvoeden, Deniz Ince & Hilde Kalthoff (NJI 2020). Mooi en leesbaar overzicht van vele aspecten van opgroeien en opvoeden, en wetenschappelijk onderbouwd, wel wat zakelijk geschreven.

Video('s):

Laatst bewerkt: 31-01-2024

Ω