Social media verslaving 

Kinderen van 9 maanden tot en met 6 jaar besteden volgens hun ouders gemiddeld een uur en drie kwartier (100 minuten) per dag aan digitale media activiteiten - Nederlands Jeugd Instituut (2023).

Leestijd: ± 25 minuten

We hebben het niet altijd bewust door, maar het opvoeden van kinderen is een van de belangrijkste taken, zo niet de belangrijkste, van ouders. Daar is tijd en aandacht voor nodig, van beiden. Echter, inmiddels brengen Westerse kinderen gemiddeld nog maar 1/14 van hun tijd door met communicatie met hun ouders en 13/14 van hun tijd met social media!

Zo'n 45% van de Amerikaanse tieners zegt vrijwel continu online te zijn¹. Zo'n 10% van de kinderen wordt wel eens gepest op het digitale platform en ruim 10% zegt zelf verslaafd te zijn. Bij jong volwassenen ligt dit op meer dan 25%. Volgens meer dan de helft van alle jongeren heeft sociale media een negatieve invloed op een of meerdere onderdelen van hun leven. In Nederland zegt de helft van de 12-16 jarigen zelf verslaafd te zijn aan sociale media³.

Hoewel er relatief minder kwalitatief goed onderzoek naar gedaan is, is de trend en haar gevolgen zich duidelijk aan het aftekenen. In alle landen ziet men ongeveer het zelfde beeld.

Veel kinderen lijden inmiddels aan nomofobie – geen-mobiele-telefoon-fobie. Simpel gezegd -  de angst om je telefoon niet bij je te hebben.

Wat betekent dit alles voor opvoeding en hoe ga je er bewust mee om?

¹ Teens, Social Media and Technology, PEW Research Center (2018)

² How social media’s toxic content sends teens into ‘a dangerous spiral’, Harvard School of Public Health,  October 8, 2021.

³ Helft 12-16 jarigen vindt zichzelf verslaafd aan sociale media, NOS.nl 08-01-2018, 22:26

Historie van social media verslaving

Sinds de enorme groei van internet, spelletjes en communicatieplatforms, is er ook sociale media verslaving ontstaan. 

Heel vaak geven de ouders, onbewust, het verkeerde voorbeeld. Als later hun kind dan ook op de telefoon zit, wordt het bestraft en gaat het toch elders proberen om on line te komen. Wees je daarvan bewust.

De omvang van het probleem wordt pas langzaam gezien en erkend. In Zuid-Korea, het land dat erg vooroploopt met ultrasnel internet en een enorme dekkingsgraad, en China is het inmiddels een enorm probleem, erkend door hun overheden. 

Het is schokkend dat in het jaarplan 2022 van de GGZ in Nederland niets over media verslaving wordt vermeld. Terwijl er vele mensen aankloppen. Verslaving aan sociale media is wel een probleem, maar nog niet officieel erkend, aldus de GGZ (2018).

Gevolgen van social media verslaving

Verslaving aan sociale media is geassocieerd met een groot aantal emotionele, relationele, gezondheids- en prestatieproblemen. De gevolgen van Social media verslaving zijn vaak ernstig en verstrekkend. Het loopt uiteen van isolement, minder nachtrust, lager zelfbeeld, stress, angst, depressie, minder concentratie, vervreemding, neurologische stoornissen, (psychische) ziekten, mindere schoolprestaties tot sociale ontregeling en zelfmoord(pogingen). Kinderen met een social media verslaving worden steeds minder gelukkig, zo blijkt uit onderzoek.

"Hoe de giftige inhoud van sociale media tieners in 'een gevaarlijke spiraal' stuurt", is een recent artikel² van Bryn Austin, hoogleraar kindergeneeskunde aan Harvard University, waaruit blijkt dat het zeer schadelijke effecten op de geestelijke gezondheid van tieners, vooral voor zij die worstelen met hun lichaamsbeeld, angst, depressie en eetstoornissen hebben. Het verbijsterende is dat Facebook, eigenaar van Instagram, dit al jaren weet en er niets aan doet.

Recent onderzoek lijkt aan te geven dat social media verslaving verhoogde niveaus van neurotransmitters, waaronder GABA, veroorzaakt. Deze hogere niveaus worden geassocieerd met angst en depressie.

Bij social media verslaving veranderen je niveaus van neurotransmitters, vonden Koreaanse onderzoekers, dus je chemie in je hoofd: "Het abnormale GABA-niveau of de verstoorde balans tussen GABA en glutamaat en glutamine, inclusief glutamaat, in de voorste cortex kan bijdragen aan het begrijpen van de biochemische en moleculaire basis van internet- en smartphoneverslaving en de daarmee gepaard gaande comorbiditeiten die gebruikt kunnen worden om geschikte behandelingen te ontwikkelen".

See, H.S. et al., Changes of Neurotransmitters in Youth with Internet and Smartphone Addiction: A Comparison with Healthy Controls and Changes after Cognitive Behavioral Therapy, Pediatrics (2020)

dx.doi.org/10.3174/ajnr.A6632

 

Cyberpesten (digitaal pesten) heeft vaak een nóg grotere impact dan ‘regulier pesten’. Veelal denken ouders niet zozeer aan deze vorm van pesten. Maar het is goed zo nu en dan de telefoon van je kind te bekijken er er met hen over te praten. Als je school het fameuze "over de streep" programma doet, zul je nog raar staan te kijken.

Er zijn vele vormen van cyberpesten, waaronder bodyshaming (het belachelijk maken van het lichaam van iemand), sexting (naaktfoto's van kinderen die online geplaatst worden) en online shaming (willekeurig welke aspecten van iemand beschaamd worden). Het komt bij 9 van de 10 scholen voor, dus vrijwel zeker ook bij die van jouw kinderen.

Als je weet dat je kind gepest wordt, breekt je hart. Emoties en gedachten vliegen door je heen.  Juist dan moet je eerst rustig ademhalen en afstand nemen. Jouw kind heeft nl. niets aan jouw pijn of woede. Wat ze wel nodig hebben, is steun, advies en positieve bevestiging. Alleen de ouder kan de situatie immers redden! 

E.e.a. heeft tevens geleid tot het ontwikkelen van het vakgebied cyberpsychologie. Internetverslaving of social media verslaving valt onder de compulsief-impulsieve spectrumstoornis.

Oplossingen voor social media verslaving

Psycho-sociale therapeutische hulp is de eerst aangewezen weg, als de ouders niet in staat zijn de verslaving effectief in te dammen, echter, daar horen zij zelf meestal ook bij! Cognitieve reconstructie, herinneringen en een dagboek helpen kinderen en pubers zich bewust te worden van hun emoties, gedrag en gevoel. Looplijstjes met regels of verboden hebben geen enkele zin, zie hierna. Pas na een bewustzijnsinterventie, maar nimmer ervoor.

Tamelijk strenge regels, die je samen met (beter: door) je kind(eren) opstelt en handhaaft, zijn een noodzakelijke voorwaarde. Het liefst zo vroeg mogelijk qua leeftijd. Ook en vooral als ouder zul je je aan die regels moeten houden en iedere dag (!) het goede voorbeeld moeten geven.

Ook kun je beeldschermvrije dagen of perioden afspreken (daar hoort ook de TV en muziek bij), om de overload aan prikkels te verminderen. Dit zal niet altijd meevallen, omdat de sociale groepsdruk op school extreem hoog is. Weet je "het" niet, dan tel je niet meer mee.

's Avonds de wifi uitzetten middels een tijdklok kan een deel van de oplossing zijn, bovendien verminder je dan de hoeveelheid straling in huis, waardoor je (kind) beter slaapt. Zaken domweg verbieden, zal in de regel de kwaal verergeren. Onderschat het niet en pak het fundamenteel aan, d.w.z. met een bewustzijnsinterventie.

Leraren hebben hier ook een belangrijke rol in qua regels, voorbeeldgedrag en oplettendheid. Helaas zijn ze daar nauwelijks voor opgeleid. Omdat het vaak meerdere kinderen betreft, kun je het misschien in de medezeggenschapsraad (MR) bespreken. Soms kan het Trimbos Instituut helpen met interventie programma's.

Het kan een hele uitdaging zijn voor ouder en kind.

Tenslotte over social media verslaving

Social media verslaving is een sterk groeiend fenomeen. De gevolgen zijn soms onthutsend, als je je er echt in verdiept. Het zal je kind maar wezen! Wees (zeer) attent, geef je kind echt tijd en aandacht en luister achter de woorden van hem of haar en zoek (eventueel) hulp.

Meer informatie over social media verslaving

Website(s):

  • connection-sggz.nl (GGZ website) 
  • pewresearch.org (Pew research center, Engelstalig)
  • trimbos.nl (Instituut voor mentale gezondheid)
  • wijzijnmind.nl (onafhankelijke maatschappelijke organisatie die de psychische gezondheid wil bevorderen voor alle mensen in Nederland; stichting en vereniging MIND)

Boek(en):

  • Leven zonder smartphonestress Waarom ons permanente smartphonegebruik gevaarlijk is en wat we daaraan kunnen doen, Alexander Markowetz (2016). 

  • Superverslavend Waarom smartphones, apps en social media zo verslavend zijn (en wat je eraan kunt doen), Adam Alter, New York University (2017). Leuk boek, verrassend en gemakkelijk leesbaar mét oplossingen.

Artikel(en):

  • Nationale Social Media Onderzoek 2024, Newcom Research & Consultancy B.V.

  • Pew Research Center, April 2021, “Social Media Use in 2021”

       Laatste update: 27-03-2024

Ω